HÜCRENİN YAPI ve ÖZELLİKLERİ

Canlılık olaylarının gerçekleştiği en küçük vücut birimine hücre denir. Hücreler, taşıdıkları kalıtsal madde ve enzimler yardımıyla karakteristik faaliyetlerini gerçekleştirirler. Hücrelerin yapı, şekil ve büyüklükleri birbirinden farklıdır. Hücre yapılarının tam olup olmamasına göre iki çeşit hücre bulunur.

• İlkel yapılı hücreler : En basit yapıya sahiptirler. Hücre zarı, çeper, DNA, ribozom ve sitoplazmadan oluşur. Bakteri ve mavi yeşil alg gibi.

• Gelişmiş yapılı hücreler : Hücre yapıları tam olarak bulunur. Hücre zarı, sitoplazma, organeller ve çekirdekten oluşur. İnsan, hayvan, bitki ve mantar hücresi gibi.

Hücreler genel olarak, hücre zarı, sitoplazma ve çekirdek olmak üzere üç temel kısımdan oluşur.

1. Hücre Zarı   Hücrenin etrafını çevreleyen örtü olup protein, yağ ve şekerlerin birleşmesiyle oluşur. Hücreyi koruma, madde alış verişini sağlama, şekil kazandırma görevleri bulunur. Hücre zarı, yapısındaki moleküllerin diziliminden dolayı ince, esnek ve saydamdır. Yapısındaki por ve enzimler seçici geçirgen bir yöntemle madde değişimini sağlar.

Bitki, mantar ve bakterilerde; hücre zarının dışında özel yapılı olan hücre çeperi (duvarı) bulunur. Bu çeper zara desteklik, koruma ve dayanıklılık kazandırır. Bitki çeperleri selülozdan oluşur.

2. Sitoplazma   Hücre zarı ile çekirdek arasındaki sıvı bölgeye sitoplazma denir. Sitoplazmanın yapısında su, besinler, enzimler, hormonlar, artıklar, gazlar ve organeller bulunur. Yapısındaki organel ve enzimlerden dolayı canlıdır, hücrenin hayatsal faaliyetlerini gerçekleştirir. Sitoplazmada özel görevler yapan sitoplazmik birimlere organel denir. Organeller hücrenin organları gibi görev yapar. Organeller biyolojik olayların hızlı ve kontrollü yapılmasını sağlarlar.

• Ribozom : En küçük boyutlu organel olup bütün canlı hücrelerde bulunur. Amino asitleri özel şekillerde birleştirerek ihtiyaç duyulan farklı proteinlerin üretilmesini sağlarlar.

• Sentrozom : Sadece insan ve hayvan hücrelerinde bulunur. Hücre bölünmesinde eş kromozomları ayıran iğ ipliklerinin oluşturulmasını sağlar.

• Plastitler : Sadece bitki hücrelerinde bulunurlar. Yapı, renk ve görevine göre üç çeşidi vardır.

Kloroplast : Bitkilerde yaprak ve bazı gövdelere yeşil renk kazandırır. Yapısındaki klorofillerle fotosentez yapılmasını sağlar.

Kromoplast : Çiçek, meyve gibi kısımlara sarı, kırmızı, turuncu gibi özel renkleri kazandırır.

Lökoplast : Renksiz olup kök, gövde, tohum ve meyvede bol miktarda bulunur. Nişasta, yağ ve protein gibi yedek besin depolar.

• Golgi cisimciği : Hücrenin salgı merkezi olup besinlerin kullanılarak tükürük, ter, süt, yağ, mukus gibi salgı maddelerinin yapılmasını sağlar.

• Lizozom : Taşıdığı çok çeşitli sindirici enzimlerle hücre içi sindiriminin yapılmasında görevlidir. Büyük yapılı besinleri ve yaşlanmış organelleri parçalayarak yapı taşlarının oluşmasını sağlar.

• Endoplazmik retikulum : Hücre sitoplazmasında yollar oluşturan kanalcık sistemidir. Madde iletiminde ve depolamasında görev yapar.

• Koful : Madde depolayıcı kesecikler olup farklı hücrelerde değişik maddeleri depolar. Tek hücrelilerin beslenme ve boşaltımında, bitkilerin su depolamasında, hayvanların besin depolamasında kullanılır.

• Mitokondri : Hücrenin enerji tesisleri olup besinlerin parçalanarak biyolojik ATP enerjisinin üretilmesini sağlar.Besinleri parçalarken oksijen kullanır.

3. Çekirdek   Hücrenin yönetim merkezi olup yapısında kalıtsal maddeleri (Gen, DNA, Kromozom) bulundurur. Hücre zarı ve sitoplazmadaki canlılık olaylarını yönetir. Hücredeki olayları ürettiği enzimler yardımıyla kontrol eder. Hücre bölünmesi sırasında kendisini eşleyerek kalıtımı sağlar. Bakteri, mavi yeşil alg ve olgun alyuvar hücrelerinde çekirdek bulunmaz. Paramesyumlarda iki ve insanın çizgili kaslarında çok sayıda bulunabilir. Çekirdek; çekirdek zarı, çekirdek özsuyu, çekirdekçik ve kromatin ipliklerinden oluşur. Kromatin iplikleri kromozomların incelip uzaması sonucu oluşur. Farklı tür canlılardaki her hücrede belli sayıda kromozom bulunur.